Wie schrijft ze nog in dit digitale tijdperk, kattebelletjes? Een memo op de koelkast dat de melk op is of een briefje op tafel waarop staat hoe laat je weer thuis bent. Hoe is dat woord eigenlijk ontstaan? En is een kattebelletje wel altijd geschreven?
Nee, niet altijd. Maar oorspronkelijk zijn kattebelletjes korte briefjes met praktische mededelingen. De naam lijkt te verwijzen naar een belletje aan de halsband van een kat, maar daar heeft het niet direct mee te maken. In het Nederlands in de zestiende eeuw heette een kattebelletje namelijk cartebelle, dat of van het Italiaans scartabello of van het Spaanse cartapel komt. Beide betekenden ‘kleine notitie’. De Nederlandse verkleinvormen cartebelleken en cartebelletje zijn vervolgens onder invloed van de al bekende woorden kat en belletje verbasterd tot kattebelletje.
Telefoontje
Tegenwoordig wordt kattebelletje soms ook wel gebruikt voor een snel telefoontje met een korte boodschap. Het gaat hier eigenlijk om een fout, waarbij verwarring optreedt met belletje in de betekenis ’telefoontje’, maar deze ‘fout’ laat zien hoe associatief taal werkt. Zo’n verwarring of associatie met andere woorden heeft eerder al de vorm bepaald: door de gedachte aan kat en belletje is immers de vreemde vorm cartebelle(ke) verschoven naar kattebelletje. Dat was ook ooit een ‘fout’. Nu verschuift de betekenis van kattebelletje (mogelijk onder invloed van het verdwijnen van geschreven briefjes?) door de gedachte aan een andere betekenis van belletje.
Spelling
Dat kattebelletje volgens het Groene Boekje zonder tussen-n gespeld wordt, komt doordat het geen samenstelling is van kat en bel(letje). Het kattenbelletje aan de halsband van een kat is dat uiteraard wel, vandaar dat we hier wel een tussen-n schrijven.
- kattebelletje in de Etymologiebank
- spelling: katte- of kattenbelletje?
- kattebelletje in het ANW
- kattenbelletje in de woordfamilie van ‘belletje’ in het ANW
- belletje voor ’telefoongesprek’ in het ANW