De tussenklanken -s en -en in samenstellingen zijn niet zonder meer gelijk aan meervoudsuitgangen. Er is echter wel een relatie met het meervoud als je kijkt naar de systematiek. Woorden met een meervoud op -s krijgen nooit een tussenklank -en, tenzij het om woorden gaat die daarnaast ook een meervoud op -en hebben (bijvoorbeeld directeurskamer,…
Redactie
Het achtervoegsel -waarts is een afleiding van het Middelnederlandse bijwoord wart, wert met de betekenis ‘naar, in de richting van’. Het is een vorming bij het werkwoord worden in zijn oorspronkelijke betekenis ‘draaien, (zich) wenden’.
Categorieën
Wat betekent ‘sinaas’ in ‘sinaasappel’?
In de zestiende eeuw namen de Portugezen vanuit China zaden mee van een zoete citrusvrucht. Deze vrucht verspreidde zich in de daaropvolgende eeuwen via Italië al snel over heel Europa en kreeg de naam van het land van herkomst: ‘China’s appels’ of ‘appels van China’. Omdat China in die tijd ook wel als Sina gespeld…
De vraag luidde: “Als wij voldoende hadden gegeten en niet nog eens opgeschept wilden hebben, moesten wij zeggen: ‘Ik heb mijn competentie.’ Nu kan ik nergens terugvinden waar dit vreemde gezegde vandaan komt. Kunt u helderheid verschaffen?” Voor het antwoord moeten we diep in het verleden duiken. Als we genoeg gegeten hebben, kunnen we neutraal…
Het woord kruiperig is een regelmatige afleiding van de stam van het werkwoord kruipen met het achtervoegsel -erig. Het suffix -erig is productief, dat wil zeggen dat het nog altijd gebruikt wordt om er woorden mee te vormen. Meestal wordt het achter een werkwoordstam geplakt (bijterig, huilerig, rillerig), maar ook wel achter een bijvoeglijk naamwoord…
Categorieën
Wat is de betekenis van ‘koeterwaals’?
Koeterwaals is een term die gebruikt wordt om onbegrijpelijk taalgebruik aan te duiden. De oudste vermelding van koeterwaals dateert uit de negentiende eeuw, maar al in de zeventiende eeuw vinden we in het Nederlands het zelfstandig naamwoord koeterwaal voor ‘iemand die een onverstaanbare/onbegrijpelijke taal spreekt’ en het werkwoord koeterwalen ‘een onverstaanbare/onbegrijpelijke taal spreken’. Ook koeterwaals is…
Zich beseffen is een contaminatie van twee werkwoorden die hetzelfde betekenen, namelijk zich realiseren en beseffen. Onder invloed van het formelere zich realiseren is men in de spreektaal ten onrechte ook beseffen als wederkerend werkwoord gaan gebruiken en worden constructies als ik besef me dat ik fout zit en zij beseft zich niet wat zij…
Categorieën
EK-voetbalwoordenboekje
Angstgegner, chocoladebeen, thuisfluiter: voetbal is een onuitputtelijke bron van aansprekende woorden. Een gelegenheidswoordenboekje met voetbalwoorden uit 2012.
Een moedervlek is een donkere pigmentvlek op de huid. Vroeger dacht men dat deze vlekken aangeboren waren, maar meestal ontstaan ze pas in de eerste jaren na de geboorte. Het woord komt al zeker sinds 1761 in het Nederlands voor. Zulke vlekken werden vroeger ook wel maanvlekken of muizenvlekken genoemd. De benaming moedervlek verwijst naar…
Het Nederlandse woord haan betekent etymologisch ‘de zanger’ en houdt in tal van talen verband met een werkwoord dat ‘zingen’ betekent. Net als de haan zijn sprinkhanen en krekels in staat om te ‘zingen’: ze maken tjilpende of tsjirpende geluiden door met de achterpoot tegen de vleugel te wrijven. Het verband tussen de haan en…
Sjoelbak is afkomstig van het Friese woord sjoeltafel. Dit was een lange tafel met aan de zijkanten opstaande randen en aan de achterkant een aantal vakjes waar je schijven in moest zien te schuiven om punten te verdienen. Later gebruikte je een losse bak die als je ging spelen op de tafel gelegd kon worden.…
Doni (uitspraak: ‘donnie’) en barki komen allebei uit het Surinaams. In het Surinaams betekende doni eerst alleen ‘muntstuk van tien cent’, en later ook ‘biljet van tien gulden’ of ‘bedrag van tien gulden’. Barki betekent ‘biljet van honderd gulden; bedrag van honderd gulden’. In het Surinaams kunnen die twee woorden door iedereen gebruikt worden, maar…
Vanaf begin februari 2012 zijn Marijke Mooijaart en Nina Bouwmeester (beiden van het INL) bezig met het lemmatiseren van zo’n duizend brieven uit de 17e en 18e eeuw. Lemmatiseren wil zeggen dat aan alle woorden en woordvormen een moderne standaardvorm wordt gehecht, zodat de teksten gemakkelijk doorzoekbaar worden. Deze brieven maken deel uit van het…
Categorieën
Wildbreien neologisme van 2011
De verkiezing van het neologisme van het jaar 2011 heeft een overduidelijke winnaar opgeleverd: wildbreien. In deze crisistijd is er kennelijk behoefte aan iets vrolijks en het wildbreien – ook straatbreien genoemd – heeft er letterlijk voor gezorgd dat het straatbeeld opgevrolijkt wordt. Goede tweede was de woordspeling infobesitas, een woord dat inspeelt op een van de schaduwkanten van onze informatiemaatschappij.…
Elk jaar zetten we een selectie uit onze rubriek Neologisme van de week op een rij, voor elke maand een woord. Een terugblik op 2011 in twaalf nieuwe woorden.
Categorieën
E-klachtenwoordenboekje
RSI kennen we, maar er zijn nog tientallen andere klachten en syndromen die veroorzaakt worden door het gebruik van moderne apparaten en media zoals de mobiele telefoon en Facebook.
Categorieën
Sporttermenwoordenboekje
Alle termen uit alle sporten beschrijven, dat lukt geen mens. Toch hebben we er in het Algemeen Nederlands Woordenboek al veel verzameld, van ‘aanwijsplaats’ tot ‘walk-over’. Een selectie.
Categorieën
Formatiewoordenboekje
In 2010-2011 kostte het in België en Nederland veel moeite om een kabinet te vormen. De (in)formateurs hadden er een zware kluif aan. Wij hebben in dit gelegenheidswoordenboekje veelvoorkomende termen uit die onderhandelingsfase verzameld.
Categorieën
Prinsjesdagwoordenboekje
Elk jaar leveren Prinsjesdag, de troonrede, de miljoennenota en de algemene beschouwingen weer ’trendy’ woorden op. Dit is een verzameling uit 2011.