Op 12 mei 2022 kwam bij het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT) het Couranten Corpus online. Het bevat een grote hoeveelheid afleveringen van dertien zeventiende-eeuwse kranten uit Delpher die vrijwilligers hebben gedigitaliseerd. Met het Couranten Corpus is het mogelijk om onderzoek te doen in 109.532 artikelen en 18.926.425 woorden. Maar het nodigt ook uit om gewoon kennis te nemen van nieuws dat zeventiende-eeuwers met aandacht zullen hebben gelezen.
Sindsdien wordt er door het Instituut voor de Nederlandse Taal en met een groep vrijwilligers onder leiding van Nicoline van der Sijs gewerkt aan een nieuw corpus met nog meer zeventiende-eeuwse Nederlandstalige kranten. Daartoe behoren ook 2398 extra afleveringen van de Amsterdamse Courant.
Omdat op dit moment inmiddels 50 procent van deze Amsterdamse kranten is bewerkt, leek het ons een aardig idee om een gelegenheidswoordenboekje te maken met 50 bijzondere woorden die deze vrijwilligers tijdens hun werkzaamheden zijn tegengekomen. Daaronder bevinden zich leenwoorden uit het Frans en het Engels maar ook Nederlandse woorden die verouderd zijn of in de loop der tijden een andere betekenis hebben gekregen. Juist die laatste categorie woorden kan de moderne lezer op het verkeerde been zetten.
De opbouw van elk lemma is als volgt. Eerst volgt het trefwoord met zo mogelijk een verwijzing naar het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT). Daarna volgt een betekenisomschrijving van het woord en tot slot het citaat uit de Amsterdamse Courant waarin het woord is aangetroffen. Het geheel is opgesierd met enkele toepasselijke (voornamelijk zeventiende-eeuwse) afbeeldingen uit de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam.
Met dit woordenboekje hoopt het Instituut voor de Nederlandse Taal belangstelling te wekken voor het Couranten Corpus en enkele bijzondere woorden uit de zeventiende eeuw voor het voetlicht te brengen en van een verklaring te voorzien.
Mensen die interesse hebben om als vrijwilliger mee te werken aan het beter toegankelijk maken van zeventiende-eeuwse kranten, zijn van harte welkom; zij kunnen zich melden bij Nicoline van der Sijs.
aboucheren
Een onderhoud hebben; mondeling communiceren; bespreken, beraadslagen, overleggen.
Heden of morgen verwacht men hier de Heeren Keurvorst van Beyeren en den Hartog van Lotharingen welke hier over de aenstaende Campagne, die nu beginnen sal, sullen aboucheren, waer na yder van hier na hare respective Armée sal vertrecken, om die te commanderen.
(Amsterdamse Courant, 28 mei 1689)
adroiture
Rechtuit, zonder omwegen te gebruiken.
Engelsse brieven hebben wy by na in geen maant adroiture gehad, men gelooft dat het vertrekken van de Posten op dit Ryk sullen verboden wesen.
(Amsterdamse Courant, 26 mei 1689)
advertentie
Kennisgeving, bericht, in ’t algemeen.
Hy sal 12 schoten met Kanon tot advertentie aen de Stad doen, als hy daer gekomen sal zyn.
(Amsterdamse Courant, 10 april 1691)
affixie
Aanplakking. Aangeplakte bekendmaking.
By affixie van Biljetten heeft den Konink bekent gemaekt dat de Spaensse Pataques, en ook het Gout van dit Ryk, niet meer by het mark, maer stucks gewys moeten gewogen worden, ’t welk weder nieuwe alteratie onder de Cooplieden veroorsaekt, en meenen vele dat dit geen stant sal konnen houden, als in ’t uytgeven en ontfangen van groote en sware sommen niet wel practicabel sijnde.
(Amsterdamse Courant, 3 februari 1689)
bedenkelijk
Bedacht kunnende worden, zodanig als men zich zou kunnen voorstellen.
Over ’t veroveren van Groot Waradein sal men hier alle bedenkelyke Vreugde teekenen toonen, tot welken eynde het Stieren-feest ook gedefereert wert, tot dat de Regeerende Koninginne in haare voorige gesondheyt sal herstelt wesen, die haer tegenwoordig tamelyk wel bevind;
(Amsterdamse Courant, 29 juli 1692)
beschrijven
Iemand schriftelijk voor het gerecht dagen, voor een overheid roepen.
Vier Bisschoppen zyn herwaerts beschreven, dewelke by de Kroninge van de Keyserinne sullen assisteeren.
(Amsterdamse Courant, 26 januari 1690)
brandbrief
Brief die met verwoesting door brand dreigt, “Literae incendiariae, litterae indictionis incendii”.
Eergister heeft den Franssen Intendent tot Bon, aen dese Stad Brand–brieven gesonden, begerende dat wy in 8 dagen 100000 Ryxdaelders voor Brand-schatting, en 8000 Ryxdaelders voor de 36 paerden die de Brandenburgse hebben aengehouden, binnen Bon souden brengen, of dat sy anders alle de goederen die soo aen dese Regeeringe als d’Ingesetenen van dese Stad ten platten Lande toe horen, verbranden en ruïneren sullen.
(Amsterdamse Courant, 26 maart 1689)
capitulatie
Overeenkomst, verdrag, contract.
Van Duynkerken heeft men dat alle de daer in gelegene Switsers, niet alleen de Soldaten, maer oock d’Officieren, eenpariglyck verklaert hebben, datse, volgens hare Capitulatie, niet vermochten tegens de Duytsers aengevoert te worden, en daer op uyt die Stad getrocken zyn, men meent na Catalonien.
(Amsterdamse Courant, 17 maart 1689)
charge
Ambt, bediening.
Ick wil niet ontkennen dat ick aen den Hertog van Lottharingen sekere dingen geschreven heb, en hoe sijn Koninckl: Majesteyt my tot dese hoge Chargie verheven heeft, dog ick sal de brief met d’antwoord die ick daer op krygen sal, geerne vertonen.
(Amsterdamse Courant, 7 april 1689)
copulatie
Huwelijk; echtverbintenis.
Van Nieuwburg heeft men, dat de Copulatie van de Princesse van Nieuwburg met de Prince van Parma, op den 14 deser was voltrocken, daer op gemelde Prinees de reyse van daer na Parma op den 5 dito hadde aengevangen.
(Amsterdamse Courant, 22 april 1690)
dapifer
Een zekere waardigheid en ambt bij de voormalige keizers van Constantinopol. Letterlijk: Latijn ‘drager van de spijzen’, van daps ‘gerecht, spijs, offermaal’ en ferre ‘dragen’.
Voor 4 dagen arriveerde alhier den Poolsen Plenipotentiaris, den Heer Radezynsky, Opperste Dapifer van die Kroon. Nu wagt het alles na de audientie die den Turcksen Afgesant staet te hebben, welcke om eenige tusschen komende saken 3 a 4 dagen is uyt gestelt.
(Amsterdamse Courant, 1 februari 1689)
demolieren
Slopen; slechten; met de grond gelijkmaken; vernietigen.
De 800 man die uyt vrees van de Hollandse Vloot tot onse verstercking hier binnen gekomen waren, zyn weder weg gesonden, alsoo men nu niet meer vreest, self spreeckt men van alle de Fortificatien deser Stad te demolieren, om te tonen dat men haer niet en ontsiet, maer sulx word niet gelooft om dat men over al de Zee-kusten soo wel voorsiet.
(Amsterdamse Courant, 18 november 1688)
dessein
Wat men zich ten doel heeft gesteld, wat men tracht te verwezenlijken of te bewerkstelligen; voornemen, plan, doel, oogmerk, instantie.
Oock hebben sy eergister by een Turx Schip van Tunis geweest, ’t welck hier in ’t gesicht een Spaense Vissers Barck genomen had; haer desseyn was volgens het seggen van de Franssen, naer de Canarisse Eylanden te gaen kruyssen.
(Amsterdamse Courant, 15 maart 1689)
devoor
Devoren aanwenden: zijn best doen, doen wat men kan.
Poolen schynt nevens den Keyser en Venetiaen tot de vrede meer en meer te inclineren, niet tegenstaende de Jesuiten seer hart, soo ’t schynt, in faveur van Vranckryk daar in woelen, ’t welck te meer gelooft werd, door dien hier tydingh van Adrianopel van den 29 November laestleden is, dat een Fransse Minister aen het Turckse Hof groote devoiren aen wend, en schoone beloften van assistentie, en wel voornamentlyck aen geld, doet, in gevalle den Grooten Heer den Oorlogh tegen den Keyser blyft continueren
(Amsterdamse Courant, 1 februari 1689)
fachine
(Vestingbouw) Regelmatig gesneden en gebonden bundel rijshout of takken gebruikt om verdedigingswallen, dijken e.d. te verstevigen en eertijds ook om grachten plaatselijk te dempen.
Tot Wedel aen de Elve, worden veel Fachinen en Pallissaden by een gebraght; dog tot wat eynde weet men niet.
(Amsterdamse Courant, 7 april 1689)
fontanel
Kunstmatige verzwering, opgewekt om een plaatselijke zuivering te verkrijgen; dracht.
Voorleden Woensdagh en Donderdag was den Prins een weynigh met stuypen gequelt, waer op dan de Doctoren belast hebbende sijn Fontanel van de arm na de hals te verplaetsen, is den selven weder seer wel geworden.
(Amsterdamse Courant, 27 juli 1688)
gereedschap
De maatregelen waarmee iets wordt gereedgemaakt of voorbereid: toebereidselen of aanstalten. […] Inzonderheid in de zegswijze gereedschap tot iets maken, toebereidselen of aanstalten maken.
Kaegluyden, die gisteren middag zyn uyt Tessel gezeylt, rapporteeren dat de Convoyers, alsoo de wind Saturdag avond over het Noorden na ’t Oosten liep, ontrent middernagt zeyn-schooten hadden gedaen, om tot ’t Zeekiesen gereedschap te maken;
(Amsterdamse Courant, 3 februari 1699)
grasseren
Zich in alle richtingen verbreiden; woeden; heersen; zeer veel voorkomen.
Van Smirna en Constantinopelen sijn brieven van den 6 November laestleden, seggende dat de aerdbeving tot Smirna nog al duurde, en de Pest aldaer grasseerde, daer van eenige Engelsse Koopluyden gestorven waren.
(Amsterdamse Courant, 19 februari 1689)
groente
Hetgeen een groene kleur heeft.
Daer na vervolgde hoogstgemelde Heer Fuchs sijn reden, en seyde, dat hy versekert was, dat sy alle Hem met groote vreugde, nadien alrede gebleken was dat sy op des Keurvorstel: Doorluchtigheyts intrede veele en verscheyde Triomph-bogen langs de straten opgeregt, met groente en blommen verciert, tot teeken van genegentheyt soude aen nemen:
(Amsterdamse Courant, 3 november 1689)
herzetten
Opnieuw zetten of plaatsen.
Wy sijn aen uwe Majesteyt, de twee grootste en kostelykste zegeningen, die wy oyt konden genieten, verschuldigt, de conservatie van den Waren Godtsdienst, mitsgaders de herstellinge van den bouwvalligen staet en het hersetten van den selven op betere gronden;
(Amsterdamse Courant, 2 juni 1689)
Zie MNW herzetten en WNT her-.
kardoes
De met het kruit voor een schot gevulde huls, koker, zak, bus, geschikt en gereed om in de vuurmond gedaan te worden.
Voorleden Donderdag quam den Vice-Admirael Davids met de Montagu tot Portsmout, komende van de Ierse Kust, daer hy sig in de Actie met de Fransse wel had gequeten, waer hy door het springen van eenige Cardousen schade aen sijn achter Schip had geleden, met hem brengende 2 Fransse Prysen.
(Amsterdamse Courant, 31 mei 1689)
leus
Teken om een onderneming te beginnen, sein, signaal.
Men heeft uyt Rynberck 4 Canon-schoten tot een leus gehoort. Binnen Rynberk waren aengekomen 4 karren met gelt, daer in 80000 Rykdaelders.
(Amsterdamse Courant, 15 maart 1689)
litiermeester
Koetsier? Iemand die de littier of latier ‘draagstoel’ begeleidt en de dragers orders geeft? Dit woord staat niet in het WNT.
Eerst marcheerde de 2 Stads opgerichte Compagnien te Paerd, daer van de eerste door de Burgermeester, en de andere door de Stads Overste Cammer opgevoert wierden. 2. Sag men de 8 Compagnien der Land-Stenden te paerd, en alle in ’t Root gekleet, die rykelyk met silver en gout geborduurt waren, en gevoert door den Heer Land-Maerschalk. 3. Volgde 2 Inspanners. 4. Twee Trompetters. 5. De Litiermeester, Dragers, en opsienders van de Keyserl: Muyl-esels.
(Amsterdamse Courant, 18 maart 1690)
matsen
Doodslaan, doden.
De Turken d’occasie, van de besmettelykheyt waer genomen hebbende, hebben den Berg Palamida reets hart geattaqueert, dogh zyn ten eersten weder te rug gedreven, hoewel sy eenige van ons Bootsvolk in ’t water halen gematst hebben.
(Amsterdamse Courant, 5 juli 1687)
moordbrander
Iemand die moordbrand pleegt, dat is heimelijke, verraderlijke brandstichting.
Uyt de Palts, met brieven van gister geschreven, heeft men, dat de Franssen van alle de verbrande plaetsen, daer de arme menschen in de Kelders wonen, nog de portien af nemen, en op dat sy daer in nog dese winter mogten blyven wonen, soo geven sy nog watse hebben. De Fransse hadden Nieuwstad deser dagen verlaten, en vreest men datse ’t overrige datter nog staet sullen verbranden. Sy hebben ’t moeten verlaten, om dat de Hussaren van Ments daer geduurig quamen stropen. De bekende Moortbrander Melac is van sijn siekte opgekomen.
(Amsterdamse Courant, 14 december 1689)
Zie ook deze Terug in de taal over moordbranden en dit artikel over generaal Melac.
onderwinden
Iets ondernemen, waarbij de bepaling een handeling noemt of aanduidt, die niet zonder enig bezwaar kan geschieden.
Alsoo wert ondervonden dat eenige personen sig onderwinden de oude gerenomeerde Salf (die lange Jaren op de Rose-gracht, in de Spaerpots-gang, mitsgaders in het Oude Manhuys in het twede huy[s]je van de Cleveniers Burgwal in te gaen, ende in het Oude Manhuys in de Blaeuwe gang, door een vrouw die daer nu onder woont, verkocht is geweest) tegenwoordig te vervalschen, ende selfs met nadrucken van de oude Biljetten, ende met de selve by een Knoopmaker in de Oude Manhuys-poort en elders te doen verkopen, die voor de 90 Iaren alleen by een Geslagt is gemaekt;
(Amsterdamse Courant, 26 oktober 1688)
ontdekken
Het hoofd ontbloten, meest als bewijs van hulde, eerbied.
In d’Antechambre ontdeckte den Tolck Mauro Cordato, dat een Christen is, sijn hooft, en kuste de mantel van sijn Keyserl. Majesteyt, maer den Turcksen Gesant maeckte een seer diepe reverentie.
(Amsterdamse Courant, 22 februari 1689)
opdwingen
Iemand iets opdwingen, hem door dwang nopen iets te aanvaarden, tegen zijn zin op zich te nemen enz. Hetzelfde als iemand iets opdringen, doch sterker dan dit.
De reex van geluckige uytkomsten die uw aller-roemwaerdigste Onderneminge verselt heeft, in ’t salveren deser Koninkryken van de uytstekende gevaren, is soo sichtbaer en extraordinaris, dat het selfs een erkentenisse van de Goddelycke Voorsienigheyt opdwinght aen de geene die deselve plegen te loochenen;
(Amsterdamse Courant, 2 juni 1689)
opiniatreren
(Iets) hardnekkig volhouden; hardnekkig op iets staan; hardnekkig verdedigen.
Den Hartog van Gordon opiniatreert in het verdedigen van het Casteel meer als oyt.
(Amsterdamse Courant, 26 mei 1689)
partijganger
Iemand die op partij gaat, aan een strooptocht deelneemt, partijloper, vrijbuiter; inzonderheid ook als benaming voor de bevelhebber van een door hem zelf georganiseerde krijgsmacht, waarmede deze, ten gunste van anderen, maar toch onafhankelijk, oorlog voert.
Den Franssen party ganger Teerlings, die onder ons Canon de paarden weg gehaelt heeft, is daer mede door Cortryk te rug getrocken; en ingevallen hy 2 a 3 uuren vroeger was gepasseert, soude in handen van een party Hollanders, die in embuscade gelegen waaren, syn gevallen, en hem wel belet hebben zyn buyt te vervoeren, maer deselve even te vooren vertrocken zynde, is hy behouden tot Meenen aengekomen.
(Amsterdamse Courant, 20 oktober 1689)
pistool
Oude benaming voor verschillende buitenlandse gouden munten, inzonderheid voor de Spaanse kroon en de Franse louis d’or en later ook voor andere dergelijke goudstukken.
Desen keert op toekomende Maendag weder na Vranckryck, en laet hem den Koning 500 pistolen tot sijne reys-kosten geven, hebbende gelast dat hy met een van sijne Ros-baren tot op de Grensen sal werden gebragt. Syn Macker heeft mede 100 pistolen gekregen.
(Amsterdamse Courant, 15 maart 1689)
poene
Straf, boete.
Men heeft eenen Malcome Gedeputeerde Gouverneur van het Casteel van Bas, geordonneert dat hy het selve binnen 24 uren aen den Cap: Dunbart, op poene van hoog verraat, sal hebben over te geven.
(Amsterdamse Courant, 26 mei 1689)
praaien
Met betrekking tot een schip op zee of zijn bemanning: een voorbijgaand schip aanroepen met de scheepsroeper, om inlichtingen te vragen (over herkomst, bestemming, lading) of boodschappen over te brengen.
De Fransse Vloot uyt Ierland weder na Brest zeylende, had een Engels Schip van Antiges, met Suyker komende, gepreyt, dan sy hebben het Schip laten passeren, seggende nog geen ordre te hebben van de selve te nemen; dog nu was daer geen staet meer op te maken, vermits sy reets eenige Engelse Schepen genomen hadden, daer onder een van de Kust van Guinea, en een van Galliopoly met Oly komende.
(Amsterdamse Courant, 31 mei 1689)
repartitie
Verdeling volgens een bepaalde verhouding; soms ook: wijze waarop (iets) verdeeld wordt of is, verdeelsleutel.
Waer over ook al ten deele een besluyt genomen is, zulks dat de Repartitie der Winter-quartieren met den eersten staet uyt te komen, en op morgen de Resolutie van een algemeen Hoofd-Geld gepubliceerd worden; dog vermits het selve niet zal mogen toereyken om de Oorlogskosten, die op 24 Millioenen Florynen ontworpen zyn, te dragen, soo staen nog andere Geld-middelen ingevoerd te worden.
(Amsterdamse Courant, 1 december 1691)
resolveren
Beslissen, besluiten.
en was by de voor gemelde Republyck van Genua geresolveert, neffens de reets vier toegeruste Galeyen noch 12 andere uyt te rusten, neffens vier Oorlog Scheepen, die zy van Spanjen sullen huuren, om by haer van volck, en alles verder gearmeert te worden
(Amsterdamse Courant, 11 mei 1683)
romermaand
In het oude Duitse rijk een oorlogsbelasting van de keizerlijke landgoederen, die teruggaat op de romeinse veldtochten van de keizers, waaraan maandelijks moest worden bijgedragen.
Den 11 deser souden twee Ceur-Brandenburgse Regimenten op 4 Compagnien na uyt ’t Land van Meekelenburg trekken, die aldaer gehouden sullen zyn te blyven, tot dat 75000 Florynen Roemer-maenden betaelt sullen sijn. Hier is Keyserl: Order om 80000 Ryksdaelders Roemer-maenden aen Ceur-Brandenburg voor dit jaer te betaelen.
(Amsterdamse Courant, 18 maart 1690)
schadeloos
Beschadigd, bepaaldelijk: zwaar beschadigd, haveloos, ontredderd.
Van den Briel heeft men dat twee Engelsse Fregatten, als de Phenix en de Leeuwerck schadeloos en masten verlooren hebbende, waren binnen gekomen.
(Amsterdamse Courant, 15 maart 1689)
schansgraver
Iemand die grondwerk verricht voor verschansingen.
Daar is een groot dessein aan de kant van Duytslant onderhanden, sonder dat men weet waar het gelden zal, dog men vergadert een groote menigte van Bylen en Schansgravers by een; ook staan daar 5 Regimenten by te wesen, waar van yder Soldaat een Sabel, twee Pistoolen aen de Gordel, en een Byl in plaats van een musquet of piek staan te hebben.
(Amsterdamse Courant, 26 mei 1689)
slissen
Een einde maken aan, doen ophouden.
Den Adel is ook in dat vertrouwen dat een yder syn oogmerk sal bereyken, waer door dan de verscheyde opinien die haar in den beginne scheenen op te doen, haest geslist sullen wesen, ende eens werden.
(Amsterdamse Courant, 1 februari 1689)
snaphaan
Vrijbuiter of rover te paard.
Den Baron de Vries, wegens Ceur Saxen is hier gearriveert; als mede de 5000 Snaphanen van Amsterdam.
(Amsterdamse Courant, 26 mei 1689)
speeltuin
Tuin die men er voor zijn genoegen op nahoudt. In deze zin niet meer in gebruik.
Werd bekent gemackt dat op den 4 Maert 1699, in de Castellenye van den Hove van Holland, in ’s Gravenhage aen de meestbiedende sal werden verkoft, sekere playsante en welgeconditioneerde Hofsteede, voor desen gecompeteert hebbende de Princesse van Portugael, gelegen ontrent den Dorpe van Sassemhen, bestaende in een welgeordonneerde Huysinge met verscheyde vertrekken, daer benevens Speelhuys en Speeltuynen, Boomgaerden, Vyvers, Cingels, Koetshuys, Stallingen, Bouwhuys, Bergen, Schuuren, en andere getimmertens, met dertien stukken, soo Wey- Hooy- als Teel-land, groot te samen ontrent drie-en-twintig mergen.
(Amsterdamse Courant, 3 februari 1699)
surtout
Groot kledingstuk, jas of rok, bestemd om over de andere kledingstukken heen aangetrokken te worden; overjas.
Op Sondag avond ontrent 6 uuren, den 12 Maert, is een Jonge vermist tot Rotterdam, genaemt Andries, out 15 a 16 Jaren, kleyn van gewas, blont gekrult haer, blauwe oogen, ront van aengesicht, blosende koonen, heeft een lit-teyken onder sijn kin, dat gebrand is, heeft een swarte hoet op met een goud Bantje, heeft een Sertoet aen die bruyn is, gespickelde kousen; die deselve voor komt gelieft hem aen te houden en te addresseeren tot Rotterdam, ten huyse van Cornelis Huys, sal een goede vereering genieten.
(Amsterdamse Courant, 1690)
tracteren
Onderhandelen, besprekingen voeren over.
Vermits twee Secreten Raaden van Hanover na Torgou aen den Heer Keurvorst van Saxen gesonden zyn, om wegens het Saxen-Lauwenburgse te tracteeren; en soo ’t mogelyk is een accoort te beramen, wert nu vertrouwt dat sulx ook ten goeden sal uytvallen.
(Amsterdamse Courant, 21 januari 1690)
vaceren
Zich met iets onledig houden, met iets bezig, werkzaam zijn.
Het gelt door syn Hoogheyt versocht, wert in so groote menigte na Guildhal gebracht; als 8 personen tot den ontfang konnen vaceren, so dat men vertrout dat het selve meer als een half millioen ponden Steerlings sal bedragen.
(Amsterdamse Courant, 3 februari 1689)
verbeelden
Van personen: vertegenwoordigen, representeren; optreden voor.
Dat zijn Maj: met advys en Consent der Staaten des Parlements de Presbyteriaansche Kerkelyke Regeering, in dit zyn oud Koninkryk door een Acte des Parlements had vast gesteld, zynde voornaamelyk daer toe bewoogen geweest om de gemoederen zyns Volks te vrede te stellen: dies had hy haer nu t’zamen beroepen, en in de Vergadering iemand gesteld die zyn Koninklyke persoon verbeelde;
(Amsterdamse Courant, 9 november 1690)
verkeerbord
(In het bijzonder) Een bord, tafel waarop of waaraan het verkeerspel wordt gespeeld en vervolgens ook metonymisch voor dit spel, dat waarschijnlijk een soort van triktrak […] of backgammon was.
De Voogden over de minderjarige Kinderen van Gysbert Schout, in sijn leven Mr. Kistemaker alhier, willen met consent van de E. Heeren Schepenen aen de meestbiedende verkopen verscheide stukken gemaekt Schrynwerk, Kassen, Kabinetten en Tafels, soo van Sakkerdanen, Konings, Notebome als Olyvenhout, een schoon Oranjehoute Ledekant, Tafel, Naey-en Schuyflaetjes, een Notebome Servet-pars, Geridons, Rustbank en Verkeerborden, een Eeken-hang Kleerkas en Tafel vol laden;
(Amsterdamse Courant, 20 september 1696)
vigilantie
Waakzaamheid.
Met brieven uyt Valencien, van eergisteren, heeft men tyding gehadt, dat de Fransse met verscheyde Esquadrons Paerden tot aen de Palissaden van die Stadt waren geweest, raeckende alles in de wapenen, soowel Borgers als Soldaten, in seer goede ordre, werdende van de Burgery groote vigilantie betoont; eenige Franssen zijn soo nae geweest, dat men dapper met musquetten op den anderen heeft gechargeert;
(Amsterdamse Courant, 9 februari 1677)
voorduiden
Voorspellen.
Geluckigh arrivement in uw Geboorte-land en komste tot de Kroon, heeft een algemene vreugde deurgaens in het Koninkryk veroorsaekt; het is een goed voorduydend teeken van openbare gelucksalighed, wanneer Opper-deugt en Opper-waerdigheyd sigh in een en deselve persoonen ontmoeten;
(Amsterdamse Courant, 2 juni 1689)
vredehandel
Onderhandeling —, (ook meer abstract) het onderhandelen over de bepalingen en voorwaarden tot het sluiten van een vredesverdrag.
Den Courier die die tyding gebracht heeft, is op den 3 passato van daer vertrocken, en ondertusschen sal den Marechal d’Estrée Tunis mede aendoen, alsoo die Rovers de Vrede-handel met het nemen van een Marsiliaens schip dat voor over de 50000 Croone aen goederen in hadde, mede gebroken hebben, doch sy sullen ’t selve moeten wedergeven, en daer en boven noch d’onkosten betalen, alsoo men anders de Goullette en Porto Farina sal gaen beschieten.
(Amsterdamse Courant, 9 augustus 1685)
vrouwengetimmer
Groep van (aanzienlijke, veelal adellijke) vrouwen die bij een vorst(in) of ander hooggeplaatst persoon hoort, als begeleiding; gevolg van vrouwen.
Prins Karel nu 7 Iaren geworden zynde, is door Konincklycke order uyt het Vrouwengetimmer genomen, en heeft een bysondere Gouverneur, Edelman van de Kamer, Pagiens en Lacqueyen tot oppassinge en educatie gekregen.
(Amsterdamse Courant, 10 juni 1688)
Zie deze Terug in de Taal over vrouwengetimmer.
Met dank aan vrijwilligers Nieke Aalders-Warffemius, Henriette Bollee, Wim Kagei, Jantien Kettenes, René Kurpershoek, Allies Ligtvoet, Henk van de Rest en Hillebrand Verkroost voor het aanleveren van bijzondere zeventiende-eeuwse woorden.