Woordbaak

Is het toeval dat Lesbos en lesbisch op elkaar lijken?

Door Bram van Hulten

Het Griekse eiland Lesbos is een populair vakantieoord, maar de naam roept ook andere associaties op. Die lijkt namelijk nogal op het woord lesbisch, het Nederlandse woord voor vrouwen die op vrouwen vallen. Dat kan toch haast geen toeval zijn?

"Sappho" door John Biehler - CC BY 2.0

Klopt, dat is ook geen toeval. Lesbisch betekent letterlijk 'afkomstig van Lesbos' en is op die manier direct verbonden met het Griekse eiland. Om te begrijpen waarom de liefde tussen twee vrouwen nu precies naar dit eiland is vernoemd, moeten we terug naar de Griekse oudheid. Om wat specifieker te zijn: 600 voor Christus, de tijd waarin Sappho leefde.

De zoetzingende

Sappho was een rijke vrouw die op het eiland in de Egeïsche Zee woonde. Ze had een voorliefde voor poëzie en schreef lyrische gedichten: gedichten die onder begeleiding van een lier gezongen moeten worden. Waarschijnlijk zong ze deze liederen zelf aangezien ze ook 'de zoetzingende' genoemd werd. Haar populariteit als dichteres en zangeres wordt zelfs door Plato bevestigd; in een kort gedicht noemt hij haar de tiende muze.

Vriendinnen

De gedichten van Sappho gingen vaak over haar intieme omgang met vriendinnen. Daarom werd zij in Atheense komedies vaak neergezet als homoseksuele vrouw. Of dat helemaal terecht is, valt te betwijfelen, want ze heeft in haar gedichten nooit expliciete handelingen beschreven. Die twijfel heeft niet tegen kunnen houden dat het woord lesbisch vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw, nadat er opnieuw interesse in het werk van Sappho ontstond, niet meer alleen in geografische context werd gebruikt maar een eigen leven ging leiden.

Definitie

Eén van de eerste definities van lesbisch als opzichzelfstaand woord werd opgetekend door J. Kramers in zijn boek Algemeene kunstwoordentolk uit 1847: 'onnatuurlijke ontucht der vrouwen onder elkander,' een definitie die door de jaren heen gelukkig flink is bijgesteld. Het enige punt van discussie dat nog overblijft, is wat nu daadwerkelijk de geaardheid van Sappho was. Maar hoewel geschied- en letterkundigen elkaar hierover nog steeds in de haren vliegen, maakt dit voor de oorsprong en het gebruik van het woord lesbisch natuurlijk al niets meer uit.

• lesbisch in de etymologiebank
• lesbisch in het Woordenboek der Nederlandsche Taal
• Sappho op Wikipedia